دانشگاه بیرمنگام تحقیقی را روی افرادی که تعداد قابل توجهی سلفی در فیس‌بوک‌شان منتشر کرده‌اند انجام داد و به این نتیجه رسید که این افراد از صمیمت کمتر و حمایت‌های اجتماعی پائین‌ترین برخوردارند. بنابراین وقتی شخص تنهاست نیاز دارد تا خود را نشان دهد و تأییدی هر چند مجازی از سوی مخاطبانی که شاید هرگز با آن‌ها ارتباط واقعی نداشته است دریافت کند.
تاریخ سلفی
اطلاعاتی از تاریخ دقیق خلق سلفی وجود ندارد. آنچه مسلم است در گذشته‌های دور نیز این نوع عکس‌ها رواج داشته است و شاید تاریخی به قدمت اختراع دوربین عکاسی داشته باشد. گفته می‌شود که اولین عکس مدرن سلفی سال 1982 در منهتن آمریکا توسط فردی به اسم جوزف بایرون گرفته شده است. در این عکس پنج نفر از عکاسان کمپانی بایرون حضور دارند.[2]
با ورود به عصر اطلاعات و رواج ابزارهای مختلف عکاسی از جمله دوربین‌های دیجیتالی کم حجم و گوشی‌های همراه آمار این عکس‌ها افزایش یافت و ظهور شبکه‌های اجتماعی مجازی نیز در افزایش ترغیب افراد به گرفتن سلفی نقش برجسته‌ای داشت. در ژوئن 2013 گزارش شده است که 23 میلیون نفر از هشتگ[3] #selfie در شبکه اجتماعی اینستاگرام (شبکه تخصصی اشتراک گذاری عکس) استفاده کرده‌اند و اگر سایر هشتگ‌های مرتبط با سلفی و نیز زبان‌های مختلف دنیا را در نظر بگیریم این عدد فوق‌العاده بیشتر خواهد شد. هم اکنون این سبک از عکاسی بسیار پرطرفدار شده است و در گوشه و کنار دنیا اشخاص مختلف با نژادهای گوناگون، چهره‌های متفاوت و سبک‌های زندگی متفاوت‌تر مشغول سلفی گرفتن هستند. تحقیقی در انگلستان نشان می‌دهد ماهانه 1.9 بیلیون عکس در بریتانیا گرفته می‌شود، 328 میلیون از این عکس‌ها آنلاین به اشتراک گذاشته می‌شود و 30 درصد عکس‌هایی که انگلیسی‌های 18 تا 24 سال می‌گیرند از نوع سلفی است.[4]
بدون شک سلفی یکی از پرطرفدارترین ژانرهای عکاسی میان جوانان است و شواهد شبکه‌های اجتماعی خصوصا اینستاگرام موید این مطلب است. با در نظر گرفتن 10 هشتگ معروف در اینستاگرام متوجه می‌شویم که دو هشتگ به طور ضمنی به عکس‌های سلفی مربوط است و سومین هشتگ پرطرفدار یعنی #me مشخصا مربوط به این‌گونه پرطرفدار عکاسی است.[5]
انواع سلفی
سوژه اصلی در عکس‌های سلفی «خود» عکاس است. سلفی عکسی دقیقی نیست و واقعیت چهره فرد را منعکس نمی‌کند؛ زوایه عکاسی و نحوه نورپردازی مانع از آن می‌شود که عکس واقعیت چهره فرد را منعکس کند. معمولا سعی می‌شود تا عکس‌های سلفی از روبرو و پائین با بالا گرفته شود و اندکی زاویه به سر داده می‌شود تا عمق اثرگذاری عکس بالا رود. از اینرو سلفی با خود حقیقی فرد فاصله دارد. غیر از عکس‌های سلفی تک نفره گاهی اتفاق می‌افتد که فرد در پی اهمیت دادن به سوژه‌ای غیر از خودش باشد و در موقعیت‌ها و شرایط مختلف زیستی، روانی، فرهنگی و اجتماعی عکاسی کند.
روندهای جاری و آتی سلفی‌ها بیانگر اهمیت یافتن عکس‌های «چند سوژه‌ای» است. این نوع از سلفی‌ها در شرایط و موقعیت‌های جدیدتر طرفداران بیشتری دارد. بنابراین شخص سعی می‌کند تا زمینه عکس‌هایش و سایر سوژه‌هایی که با آن‌ها عکس می‌گیرد هر چه منحصربه‌فردتر باشد. این منحصر به فرد بودن گاهی در لوکیشینی خاص نظیر بالای برجی بلند و گاهی در کنار شخص مشهوری مثل بازیگران و سیاسیون محقق می‌شود. این نوع از سلفی‌ها برای آن است تا مخاطبان شخص را فردی شجاع بدانند که توانسته در مرتفع‌ترین نقطه دنیا قرار بگیرد، یا فردی با نفوذ بدانند که توانسته با فلان شخصیت سیاسی عکس بگیرد، یا فردی خوشبخت بدانند که در کنار همسر و فرزندانش در شب جشن تولدش عکس گرفته، یا فردی خوش‌تیپ بدانند که آخرین برند پیراهنی را خریده است و یا .....
صنعت سلفی
"من اینجا مشتری‌های زیادی دارم که میخوان برای سایت‌های دوست‌یابی و همسریابی از خودشون عکس‌های سلفی بگیرن و باید بگم با این کار میزان موفقیت‌شان هم خیلی بالا می‌ره. در وهله اول چهره‌شان را جلا می‌دم و بعد با یک آرایش تر و تمیز که مناسب چهره اونهاست خطوط گونه و چال اطراف و خطر ابروها را برجسته و متمایز می‌کنم و ..." این عبارات متعلق به رامنی گفنی است که شغل آرایشگری را در آمریکا دارد و با رشد بی سابقه سلفی کار و کاسبی وی هم رونق گرفته است. از اینرو ظهور عکس‌های سلفی را نمی‌توان مستقل از صنعت لوازم آرایش و آرایشگری، گوشی‌های هوشمند، گردشگری و ... دانست. این صنایع قابلیت فراهم‌آوری امکانی جدید برای داشتن عکس‌های سلفی بدیع و زیباتر را به ارمغان می‌آورند.
احتمالا کسانی هستند که هزینه‌های سنگین سفرهای مختلف داخلی و خارجی را تحمل می‌کنند تا عکس‌های سلفی را برای دوستان واقعی و مجازی‌شان سوغات بیاورند؛ البته هیچ کدام‌شان احتمالا هیچ‌جا نگفته‌اند که برای گرفتن سلفی به اروپا سفر کرده‌اند، ولی شاید گرفتن عکس‌های سلفی گوشه ذهن‌شان قبل از سفر بوده است و احتمالا خودشان هم از این «انگیزه پنهان» بی‌خبر بوده‌اند. یا شاید میان دوستان‌مان کسانی بوده‌اند که برای عقب نماندن از عضویت در اینستاگرام هزینه خرید اسمارت فون را پرداخته‌اند، یا برخی برای داشتن تصاویر خودگرفت زیباتر لوازم آرایش خودشان را نو کرده‌اند و یا به سراغ آرایشگرانی مثل رامنی رفته‌اند. از اینرو سلفی خود ساخته و پرداخته صنایع مختلف است و روند رو به گسترش آن در رشد این صنایع موثر بوده است.
چرائی سلفی
دلایل ذهنی و اجتماعی مختلفی را می‌توان برای اقبال اشخاص به این ژانر عکسبرداری مطرح کرد. شاید کنکاش چیستی ماهیت این دلایل در عهده این نوشتار نباشد و صرفا بتوانیم به آن‌ها اشاره و اندکی درباره آن‌ها بحث کنیم.
نخست آنکه کریستوفر لاک در کتاب «فرهنگ خودشیفتگی» در سال 1979 فرهنگ نارسیسیم (خودشیفتگی) را هر عملی می‌داند که شخص در راستای ارضا و به دست آوردن لذت درونی انجام می‌دهد. در روان‌شناسی، خودشیفتگی بیانگر عشق افراطی به خود و تاکید بر انگاشتهای خود (self-imaginations) است. هاتکینز نیز هفت گناه کبیره خودشیفتگی را شامل وقاحت، تفکر رویاپردازانه، تکبر، حسادت، حق ویژه برای خود قائل بودن، بهره‌برداری از دیگران بدون در نظر داشتن احساسات و علایق آن‌ها و عدم آگاهی درباره حریم و مرزهای خود می‌داند.[6] افراد خودشیفته علاقه وافری به ابراز خود دارند؛ آن‌ها هیچ ترسی از ارائه انگاشتهای خود ندارند. این دسته از افراد این حق را برای خود قائل‌اند که در هر جا و هر مکانی خود را بروز دهند و صدالبته که شبکه‌های اجتماعی عموما ابزار مناسبی در اختیار «خودشیفتگان» قرار می‌دهد.[7] سلفی ژانر مطلوب عکاسی برای خودشیفتگان است؛ گونه‌ای ارضای احساسات تا به این ترتیب و با لایک خوردن‌های فراوان لذت تائید شدن در شخص به وجود آید. البته که نارسیسیم ویژگی تماما مذمومی محسوب نمی‌شود و حداقلی از آن حتی مفید دانسته شده است. مثلا اندرو مورسیون در مقاله بنیان خودشیفتگی[8] میزان مفیدی از آن را در برقراری رابطه با دیگران مفید می‌داند و معتقد است از این طریق شخص فردیت خود را در نظر می‌گیرد.
دوم اینکه بدیهی است چرائی رواج سلفی را نمی‌توان صرفا در روان‌شناسی نارسیسیسم جستجو کرد. سال 2013 دانشگاه بیرمنگام تحقیقی را روی افرادی که تعداد قابل توجهی سلفی در فیس‌بوک‌شان منتشر کرده‌اند انجام داد و به این نتیجه رسید که این افراد از صمیمت کمتر و حمایت‌های اجتماعی پائین‌ترین برخوردارند. بنابراین وقتی شخص تنهاست نیاز دارد تا خود را نشان دهد و تائیدی هر چند مجازی از سوی مخاطبانی که شاید هرگز با آن‌ها ارتباط چهره به چهره نداشته است دریافت کند. این افراد از این طریق حمایت دیگران را به سوی خود جلب و سعی می‌کنند اعتماد به نفس بیشتری کسب کنند.
در گام سوم، امروزه نمی‌توان نقش بازار را نادیده گرفت و تاثیرگذاری آن بر حوزه‌های مختلف را انکار کرد. دسته‌ای از عکس‌های سلفی ارتباط مستقیمی با بازار و سود و منفعت مادی دارد. این عکس‌ها به دنبال مطرح کردن محصولی خاص در جامعه هستند؛ در این سلفی‌ها کمپانی‌ها و شرکت‌های مختلف تولیدی و خدماتی با استفاده از شخصیت‌های معروف نظیر بازیگران سینما محصولات خود را تبلیغ می‌کنند. در این عکس‌ها با استفاده از تکنیک تبلیغاتی همنشینی چنین القا می‌شود که محصول مورد تائید سلبریتی‌هاست. نقش بازار در این نوع عکس‌ها به این جا ختم نمی‌شود؛ استفاده از علاقه‌مندان عکاسی و فعالان شبکه‌های اجتماعی راه دیگر خلق عکس‌های سلفی برای خدمت به بازار محصولات است. بسیاری مواقع شرکت‌ها از عموم مصرف‌کنندگان می‌خواهند تا با محصولی سلفی بگیرند و احتمالا برنده مسابقه‌ای که به همین مناسبت ترتیب داده شده است باشند.[9] البته دست بازار در همین جا قطع نمی‌شود و زمانی که سخن از صنایع دیگری همچون پورن به میان بیاید قدرت بی‌بدیل بازار بیش از پیش خودنمائی می‌کند. در کنار رشد رو به گسترش سلفی‌های چند سوژه‌ای، نقش بازار در شکل‌گیری روندهای آتی این گونه از عکسبرداری قابل تامل خواهد بود. دلایل دیگری برای استفاده از ژانر سلفی نیز وجود دارد.
چهارم اینکه بخش اعظمی از عکس‌های خودگرفت را شاید نتوان در هیچ‌کدام از دلایل فوق گنجاند. این عکس‌ها برای عده‌ای در حکم «ثبت تاریخ» است. افراد در موقعیت‌های مختلف نه برای تائید خود بلکه به منظور ثبت لحظه‌ای خاص در زندگی‌شان به سلفی روی می‌آورند تا از این طریق آن را با دوستان واقعی فعال در فضای مجازی به اشتراک بگذارد. در بین این اشخاص گرفتن تائید مخاطبان اهمیتی ندارد بلکه اولویت ثبت آن لحظه است. ظاهرا این افراد کسانی هستند که از مشکلات روانی رنج نمی‌برند، در پی حمایت مجازی نیستند و سود و نفع مادی هم نمی‌برند بلکه ارتباطات حقیقی مطلوبی دارند و خواهان گسترش این نوع از ارتباطات به دنیای مجازی (که حقیقتا گاهی تا فتح مرزهای دنیای واقعی نیز پیش رفته است) هستند. این‌ها فعالان دنیای مجازی هستند که جریان روزافزون رشد اینترنت، ارتباطات کامپیوتر واسط و اپلیکیشن‌های اسمارت فون آن‌ها را با خود همراه کرده است.
[1] http://www.digitaltrends.com/social-media/selfies-are-now-the-most-popular-genre-of-picture-and-in-related-news-everyones-the-worst/
[3] هشتگ (Hashtag) نمادی (#) پیش‌وندی و از تگ‌های ابرداده برای جستجوی راحت‌تر در شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام، تویتر و گوگل‌پلاس است.
[4] http://www.telegraph.co.uk/technology/news/10123875/Family-albums-fade-as-the-young-put-only-themselves-in-picture.html
[5] http://www.digitaltrends.com/social-media/selfies-are-now-the-most-popular-genre-of-picture-and-in-related-news-everyones-the-worst/
[6]Hotchkiss, Sandy & Masterson, James F. Why Is It Always About You?: The seven Deadly Sins of Narcissism (2003)
[7] Buffardi, L. E., & Campbell, W. K. (2008). Narcissism and social networking web sites.Personality and social psychology bulletin,34(10), 1303-1314.
[8]Morrison, Andrew. Shame: The Underside of Narcissism, The Analytic Press, 1997. ISBN 0-8816-280-5
