گوشی‌های هوشمند همراه همیشگی زندگیِ ما شده‌اند. بسیاری از ما صبح‌ها بلافاصله بعد از چشم‌بازکردن، سراغ آن‌ها می‌رویم و شب‌ها نیز صفحۀ گوشی‌هایمان آخرین چیزی است که می‌بینیم. باوجوداین، هنوز چیزهای بسیاری است که دربارۀ تأثیرات ظریف این وسایل سحرآمیز بر زندگی‌مان نمی‌دانیم. تحقیقی جدید تأثیر استفاده از گوشی‌های هوشمند را در لحظۀ تصمیم‌گیری‌های اخلاقی بررسی کرده است.
تصور کنید که ایمیلتان را باز می‌کنید و پیام دیوانه‌کننده‌ای را می‌بینید: بحرانی جدی و اخلاقی، در خانه یا در محل کارتان، به وجود آمده و شما باید خیلی سریع تصمیم بگیرید. چه واکنشی نشان می‌دهید؟ قانون سفت و سخت «درست‌وغلط» را به کار می‌برید یا تصمیمی سودانگارانه می‌گیرید و به «آنچه به درد بخورد» عمل می‌کنید؟
شگفت‌آور است که پاسخ شما احتمالاً بسته به این خواهد بود که با گوشی هوشمند کار می‌کنید یا با کامپیوتر شخصی.
جملۀ قبلْ نتیجۀ تحقیقی است که به‌تازگی منتشر شده است و حاکی از این است که «احکام اخلاقیِ افراد منوط است به موقعیت دیجیتالی، که در آن با نوعی دوراهیِ اخلاقی مواجه می‌شوند».
بر اساس این تحقیق، زمانی که با «دوراهی‌های اخلاقیِ پرتعارض» مواجه می‌شویم -مخصوصاً زمانی که در موقعیتی حساس هستیم و وقت برای تصمیم‌گیری کم است-، اگر در حال کارکردن با گوشی هوشمند باشیم، نه کامیپوتر، احتمال اینکه راه‌حلی سودانگارانه را انتخاب کنیم بیشتر است.
در مجلۀ کامپیوترز این هیومن بی‌هیویر۱، تیم تحقیقی که آلبرت بارک‌دوران، روان‌شناس دانشگاه سیتی لندن،
سرپرست آن بود سلسله‌آزمایش‌هایی را طراحی کرد که شواهد این نظریۀ شگفت‌انگیز را فراهم می‌کند. با این همه، همان‌طور که این محققان خاطر نشان می‌کنند، «در کل، انتظار می‌رود که واکنش‌های پرعجله‌تر و به‌لحاظ زمانی فشرده‌تر با تصمیم‌های احساسی/شم‌محور۲همراه شوند».
به بیان دیگر، هنگامی که عجله می‌کنیم، به واکنش‌های شهودی‌مان اعتماد خواهیم کرد، و -در مورد سؤال‌های اخلاقی- چنین معنا می‌دهد که به یکسری از قواعد ابتدایی بازگردیم که در دوران کودکی یاد گرفته‌ایم. اما عجیب این است که بارک‌دوران و همکارانش یافتند مسئله آن زمانی نیست که اطلاعات پردردسر از طریق گوشی به دست ما می‌رسد.
تحقیق آن‌ها دوراهیِ مشهور قطار۳ را مطرح می‌کند که، در آن، فرد می‌بایست این تصمیم بسیار فوری را بگیرد که آدم چاقی را جلوی قطار بیندازد یا خیر، کاری که یک نفر را به کشتن می‌دهد، اما جان پنج نفر دیگر را نجات خواهد داد، وگرنه قطارْ آن‌ها را زیر خواهد گرفت.
در یک آزمایش به ۹۴۵ آمریکایی، که به‌صورت آنلاین از آن‌ها سؤال پرسیده می‌شد، این دوراهی ارائه شد. نیمی از آن‌ها با کامپیوتر شخصی‌شان کار می‌کردند و در دست نیمی دیگر گوشی هوشمند بود.
محققان می‌گویند: «وقتی که آن‌ها با گوشی هوشمند کار می‌کردند، احتمال اینکه شرکت‌کنندگان آن فرد چاق را قربانی کنند، تا پنج مرد دیگر را نجات دهند، بیشتر از زمانی بود که با کامپیوتر این بازی را انجام می‌دادند.»
وقتی که این بازی را به‌طور پیاپی بازسازی کردند، جز در یک دور که وقت شرکت‌کنندگان برای تصمیم‌گیری حدی نداشت، این آزمایش‌ها همان نتیجه را تصحیح و تأیید
کرد. آن‌هایی که وقت بیشتری برای تعمق داشتند بسیار خوب بین یک تصمیم سودانگارانه و قانون اخلاقیِ «هیچ‌کس را تحت هیچ شرایطی نکُش» تمایز گذاشتند.
اما بارک دوران و همکارانش این نتیجه را گرفتند که، تحت فشار، برخی از موقعیت‌های دیجیتال -مشخصاً گوشی‌های هوشمند- می‌توانند باعث تصمیم‌گیری سودانگارانه شوند.
چرا باید چنین باشد؟ محققان می‌گویند استفاده از گوشی‌های هوشمند «تأثیر ظریفی» بر ما می‌گذارند که در آن «افراد تمرکزشان را به سمت کارویژۀ اصلی محدود می‌سازند و سرنخ‌های مشخص را نادیده می‌گیرند یا کنار می‌گذارند».
با توجه به صفحۀ باریک تلفن و این واقعیت که احتمال دارد تلفن‌همراه در محیطی عمومی و آکنده از مزاحمت‌های بصری استفاده شود، کاربران ملزم شدند که بر صفحۀ گوشی تمرکز کنند. این کار در شیوۀ تفکری غیرشخصی‌تر و انتزاعی‌تر نتیجه می‌دهد و به تفکری عقلانی‌تر -و نه تفکری اخلاقاً سختگیر- منجر می‌شود.
دست‌کم، نظریه چنین از آب درآمده است. این تحقیق، در گونۀ خودش، یکی از نخستین مطالعات بود و تعداد تحقیق بیشتری ممکن است انجام شود. مطمئناً با توجه به حضور فراگیر گوشی‌های هوشمند، ما به فهم بهتری از این نیاز داریم که چگونه این گوشی‌ها بر نحوۀ تفکر ما و تصمیم‌هایمان تأثیر می‌گذراند.
تا به حال، برای فهم علت این تأثیرگذاری، اَپلیکیشنی ساخته نشده است!
پی‌نوشت‌ها:
* این مطلب در تاریخ ۱۶ می ۲۰۱۷ با عنوان «?Are Smartphones Changing Our Moral Values» در وب‌سایت پسیفیک استاندارد منتشر شده است و وب‌سایت ترجمان در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۳۹۶ این مطلب را با عنوان «آیا گوشی‌های هوشمند ارزش‌های اخلاقی ما را دارند تغییر می‌دهند؟» ترجمه و منتشر کرده است.
[۱] Computers in Human Behavior
[۲] gut feeling decisions
[۳] trolley dilemma
