شبکه‌های اجتماعی می‌توانند ابزار انقلاب باشند، به نشر ایده‌های سازنده کمک کنند و انسان‌ها را به هم پیوند دهند. اما با همه این خوبی‌ها بر زندگی روزمره بشر تاثیرات منفی بسیاری دارند.
در عصر دیجیتال که کاربران هر روز زمان بیشتری را به پرسه زدن در فضای مجازی اختصاص می‌دهند، تحقیقات در مورد تاثیرات این کار نیز بیشتر شده و مشخص گشته اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بر زندگی روزمره انسان اثرات بعضا جبران‌ناپذیری بدنبال دارد؛ از نگرانی در مورد حریم خصوصی گرفته تا مزاحمت آنلاین، معضلات هر روز کاربران شبکه‌های اجتماعی هستند. اما در کنار این نگرانی‌ها، پژوهش‌های تازه نشان داده‌اند که وابستگی کاربران به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی اثر منفی بر روی سلامت جسمی و روانی آنها دارد.
تازه‌ترین پژوهش در بریتانیا نشان داده است که اینستاگرام تاثیر منفی بر سلامت جوانان دارد. اسنپ‌چت در این مطالعه به عنوان دومین شبکه اجتماعی مضر برای سلامت روانی ذکر شده است.
نکته قابل اشاره این است که شمار زیادی از کاربران رابطه عشق و نفرت با شبکه‌های اجتماعی دارند؛ اما همانند اعتیاد به هر چیز دیگری حتی در مواقعی که از شبکه‌های اجتماعی متنفر هستند، نمی‌توانند آن را ترک کنند.
دلیل را شاید بتوان در این دانست که شبکه‌های اجتماعی به فضایی برای ایجاد روابط، شکل دادن به هویت، بیان احساسات، عقاید و آموختن درباره جهان اطراف تبدیل شده است. چنین موضوعاتی اساسا با سلامت روان مرتبط است.
از جمله اثرات منفی شبکه‌های اجتماعی می‌توان به مواردی اشاره کرد که در زیر برایتان توضیح داده‌ایم. امید که مورد توجهتان قرار بگیرد.
افزایش احساس تنهایی بشر در عصر دیجیتال
با وجودی که امروزه فناوری‌های پیشرفته و امکانات زیادی از جمله شبکه‌های اجتماعی در اختیار بشر قرار دارد اما «تنهایی» یکی از بزرگترین مشکلات افراد در عصر دیجیتال است.
کارشناسان اعتقاد دارند استفاده از شبکه‌های اجتماعی و ارسال پیامک و استفاده از سایر امکانات این گونه نرم افزار‌ها به جای صحبت با افراد و دیدار با یکدیگر یکی از علت‌های اصلی تنهایی و افسردگی بین انسان‌ها به ویژه جوانان است.
به گفته دانشمندان استفاده از وسایل الکترونیکی و امکانات موجود در آن نه تنها جایگزین ارتباط‌های واقعی بین انسان‌ها نیست بلکه می‌تواند زمینه ساز آسیب‌های رفتاری و از دست رفتن سلامت روان آنها شود.
با شروع به کار نسل جدید شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تلفن همراه هوشمند در دنیا افراد بیش از پیش دچار تنهایی و انزوا شده‌اند. در واقع استفاده از پیامک به جای مکالمه سبب کاهش فعالیت‌های اجتماعی افراد و افت توان ارتباطی آنها با دیگران شده است.
استفاه از تلفن، تبلت و فبلت‌های هوشمند به وسیله افراد نوعی اعتیاد در آنها به وجود آورده است و بیشتر افراد در زمان صرف غذا با اعضای خانواده، تماشای تلویزیون یا حتی صرف وقت با اعضای خانواده به کار با این وسایل الکترونیکی می‌پردازند. وسایل الکترونیکی فرصت بودن افراد با یکدیگر، رفتن به مهمانی و گذراندن اوقات فراغت را از بین برده است و با وجود آنکه فرد گمان می‌کند اطرافیان او در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و هر لحظه می‌تواند برای آنها پیام بفرستد، اما در تنهایی به سر می‌برد و دور از افراد است.
چاره چیست؟
کارشناسان به افراد به ویژه جوانان توصیه می‌کنند برای حفظ سلامت روان و جلوگیری از آسیب آن، مدت زمان محدودی برای استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند و سایر وسایل الکترونیکی در نظر بگیرند. موارد زیر جایگزین‌هایی فوق العاده برای موفقیت فردی و حرفه‌ای در عوض صرف بازه زمانی زیاد و بیهوده در شبکه‌های اجتماعی است:
- صحبت با افراد و مکالمه حضوری با آنها
- انجام فعالیت‌های اجتماعی
- مطالعه کتاب‌های کاغذی
- ورزش کردن
- غذا پختن
- مطالعه برای یادگیری مهارت و تخصص‌های جدید
افزایش حواس‌پرتی و نداشتن توانایی کافی برای تمرکز روی کارها
-
زمانی که شبکه‌های اجتماعی نخستین گام‌ها را برای حضور میان مردم بر می‌داشتند، این باور ایجاد شده بود که اعضای این قبیل پلتفرم‌ها به صورت ناخودآگاه مهارت انجام همزمان چند کار را کسب می‌کنند و مغز آنها قابلیت تفکیک کارهای مختلف را به خوبی یاد می‌گیرد. اما بررسی‌های جدید نشان داد که این باور کاملا غلط است و مغز افرادی که مدام در این قبیل فضاها حضور دارند به گونه دیگر عمل می کند.
در بررسی جدید مرکز TollFreeForwarding مشخص شد کسانی که به صورت دایم در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند نسبت به کاربران معمولی اینترنت کمتر از مهارت یادشده بهره می‌برند. به عبارت دیگر، افرادی که معتاد به شبکه‌های اجتماعی نیستند مهارت بیشتری برای انجام چند کار به صورت همزمان دارند.
مغز معتادان به شبکه‌های اجتماعی قادر نیست روی اختلالات صورت گرفته و حواس‌پرتی‌های ناشی از اطلاعات مختلفی که دریافت می‌کند، فیلتر بگذارد و همین مساله باعث می‌شود این افراد نتوانند چند کار را به صورت همزمان انجام دهند. این بررسی همچنین مشخص کرده است افرادی که حضور کمرنگ‌تری در اینترنت دارند، اطلاعات را با دقت و کیفیت بالاتر در حافظه خود ذخیره می‌کنند.
افزایش اضطراب و خودکم‌بینی افراد
سال گذشته میلادی، انجمن سلطنتی سلامت عمومی در تحقیقی از حدود ۱۵۰۰ نفر در سنین ۱۱ تا ۲۵ سال خواست تا خلق و خوی‌شان در زمان استفاده از پنج شبکه اجتماعی محبوب را ثبت کنند. براساس نتیجه این تحقیق به نظر می‌رسد، دو شبکه اجتماعی اسنپ‌چت و اینستاگرام بیش از همه بر اضطراب و خودکم‌بینی افراد تاثیر داشته است.
در این بررسی از هر ده نفر، هفت نفر گفته بودند که اینستاگرام باعث شده که تصویر خیلی بدی از بدنشان داشته باشند و نیمی از شرکت کنندگان ۱۴ تا ۲۴ ساله گفتند که اینستاگرام و فیسبوک حس اضطراب را در آنها تشدید کرده. دو سوم از شرکت کنندگان هم گفتند که فیسبوک قلدری آنلاین را افزایش داده است. در مدرسه هر گونه قلدری تنها محدود به همان محل می‌شود. اما قلدری آنلاین این حس را می‌دهد که شما در تختخواب خودتان تحت تاثیر این مسئله قرار می‌گیرید.
نیمی از کاربران ۱۸ تا ۳۴ ساله گفته‌اند ترک یکباره شبکه‌های اجتماعی تاثیر مثبتی بر خواب آنها داشته و روابط آنها را در دنیای واقعی بهتر کرده است. حدود نیمی از این افراد (۴۷ درصد) هم معتقد بودند که این کار در کل برای سلامت آنها سودمند بوده است.
افسردگی کودکان
لوئیز تئودوسیو، روانپزشک می‌گوید تاثیر استفاده بیش از حد از تلفن همراه را می‌توان در رفتارهای کودکان و نوجوانان مشاهده کرد.
به گفته این روانپزشک امروز شاهد افزایش شمار نوجوانانی هستیم که تاثیر شبکه‌های اجتماعی باعث افسردگی، اضطراب و سایر بیماری‌های مرتبط با سلامت روان در آنها شده است. لوئیز تئودوسیو می‌گوید یکی از گروه‌هایی که بیشتر از همه درباره آنها احساس نگرانی وجود دارد، کودکانی هستند که به دلیل اعتیادشان به شبکه‌های اجتماعی و یا بازی‌های کامپیوتری تمایلی به بیرون رفتن از خانه ندارند. این گروه از کودکان اغلب از صحبت کردن با روانپزشک خودداری می‌کنند. در مواردی ممکن است ماه‌ها طول بکشد تا بتوان آنها را به خارج شدن از خانه ترغیب کرد. این کودکان در دنیایی تخیلی زندگی می‌کنند که در مواردی بر سلامت فیزیکی آنها تاثیر می گذارد. آنها به این دلیل که نمی‌خواهند دنیای مجازی خود را ترک کنند، ممکن است به بیماری‌های فیزیکی مبتلا شوند.
-
والدین چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
مراقب زمانی که کودکان صرف اینترنت می‌کنند، باشند. مطمئن شوند که این زمان با فعالیت‌های دیگر کودکان مثل روابط اجتماعی، ورزش، خوردن و خوابیدن تداخل نداشته باشد.
- اجازه ندهند که کودک در زمان غذا خوردن از موبایل و یا سایر وسایل مشابه استفاده کند.
- یک ساعت قبل از خواب تمامی این وسایل را از کودک دور کنند.
- اجازه ندهند که کودکشان این وسایل را در اتاق‌شان شارژ کنند.
- با کودکان، مرتب درباره آن چه که در اینترنت انجام می‌دهند، صحبت کنند. مثلا از آنها سوال کنند که امروز چه پیام‌هایی گذاشته‌اند. با چه کسانی دوست هستند و استفاده از اینترنت چه تاثیری بر آنها داشته است.
- به خاطر داشته باشید که فیسبوک، توییتر و یا اینستاگرام رسما کودکان زیر ۱۳ سال را از داشتن هر گونه حساب کاربری منع می‌کند.
- کودکان را تشویق کنید تا از اینترنت برای فعالیت‌های خلاقانه استفاده کنند.
- به آنها در زمینه انجام تکالیفشان کمک کنید.
کاهش میزان شادی افراد
اسنا اونیل یک شخصیت معروف اینترنتی اهل استرالیا است و در ظاهر به نظر می‌رسید همه آنچه می‌خواست را داشت: حدود یک میلیون فالوور در شبکه‌های اجتماعی و قرارداد‌‌های مدل بودن که از همه‌طرف به سویش سرازیر بود اما او به طور علنی اعلام کرد که از اینستاگرام بیرون خواهد رفت چون هیچ‌کدام از این چیزها او را خوشحال نمی‌کند.
در واقع، با اینکه «در اوج» بود گفت که هرگز تا این حد «احساس بدبختی» نکرده است. مارکو لاکوبونی، استاد روانپزشکی و علوم رفتاری دانشگاه کالیفرنیا UCLA می‌گوید که این طبیعی است که ما آنچه دیگران دارند را بخواهیم، چون ما دارای «عصب‌های آینه‌ای» هستیم و آنها ما را وا‌می‌دارند که چنین باشیم. اگر نتوانیم خود را با بُت‌های‌مان مطابقت دهیم، احساس سر‌خوردگی و شکست می‌کنیم.
چاره چیست؟
نیازی نیست برای همیشه از شبکه‌های اجتماعی خارج شویم فقط اگر می‌توانیم گاهی به عصب‌های آینه‌ای‌مان استراحتی بدهیم و کمتر به اینستاگرام یا دیگر شبکه‌های اجتماعی سر بزنیم.
آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی بر زنان
همان طور که در بالا بارها اشاره کردیم، شبکه‌های اجتماعی به شکلی روز افزون در دنیای حقیقی تاثیر می‌گذارند. اما زنها در این شبکه‌ها بیشتر در معرض خطر قرار دارند و نمی‌توانند بدون دغدغه فعالیت‌های آنلاین خود را انجام دهند. نتیجه تحقیقی که اتاق فکری با نام دموس در بریتانیا انجام داده، نشان می دهد که زنان حتی در دنیای مجازی هم بیشتر از مردان در معرض آزار و اذیت هستند. بررسی یک دوره سه ماهه در توییتر نشان می‌دهد که در زبان انگلیسی صد هزار بار از کلمه تجاوز استفاده شده است.
-
نابودن کردن زبان فارسی
یکی از وظایف مهم رسانه‌ها و فضای مجازی انتقال درست پیام به بهترین شکل در کمترین زمان است. زبان به‌عنوان ابزار ارتباطی نقش بسیار مهمی را در این زمینه ایفا می‌کند. به‌کارگیری درست زبان و قواعد آن از طریق اصول و مبانی نگارشی و ویرایشی اولین و مهمترین ابزار هر رسانه است. اما امروزه در فضاهای مجازی آسیب‌های زیادی به زبان فارسی وارد می‌کنند. یکسان نبودن سبک نوشتاری، کاربرد وسیع شکسته‌نویسی، آشفتگی رسم‌الخط و دخالت سلیقه‌های شخصی و بدعت‌گذاری رسم‌الخطی، وجود غلط‌های املایی بی‌شمار، مبهم بودن جملات به‌دلایلی چون نامعلوم بودن جای ضمیر، حذف‌های نابجا، جملات مرکب و طولانی، بی‌توجهی به معنای دقیق واژگان، نشاندن اجزای جمله در جای نامناسب و به‌جای هم و تأثیر پذیرفتن بیش از حد از زبان محاوره، راه یافتن واژگان بیگانه مخفی، انتقادهای شدید و تند خارج از قواعد نقد و ادب و …. همگی باعث شده‌اند زبان فارسی در معرض خطر جدی قرار بگیرد.
غلط‌نویسی و ایجازنویسی معمول در فضای مجازی یک آسیب صددرصدی برای زبان و ادبیات فارسی است. این آسیب به‌مرور به فضای حقیقی هم سرایت خواهد کرد. غلط‌ها به هر حال دست به دست خواهد شد و به زبان و فرهنگ عمومی هم انتقال می‌یابد. این غلط‌نویسی‌ها شاید برای نسل ما شناخته شده باشد و مشکلی ایجاد نکند، اما ممکن است نسل بعدی را تحت تأثیر سوء قرار دهد و کودکان و نوجوانان فکر کنند درست همانی است که در فضای مجازی می‌آید.
چاره چیست؟
این رویه در طول زمان خطرناک است. برای مقابله با این اشتباهات فاحش ادبی هم می‌توان از خود فضای مجازی برای آموزش کاربران استفاده کرد، به‌خصوص با تشکیل گروه‌های ادبی در آن.
-
چگونه می‌توان میزان استفاده خود از شبکه‌های اجتماعی را کاهش داد؟
اگر ترک کامل اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی برایتان خیلی سخت است، سعی کنید که میزان استفاده خود را محدود کنید. شاید توصیه‌های زیر برای کم کردن وقت‌گذرانی در شبکه‌های اجتماعی بتوانند در این مسیر به شما کمک کنند:
- وقتی در مراسم و مناسبت‌های اجتماعی شرکت می‌کنید به هیچ عنوان از شبکه‌های اجتماعی استفاده نکنید.
- بعد از ساعت ۶ بعد از ظهر از شبکه های اجتماعی استفاده نکنید.
- اکانت‌های شخصی را در محل کار یا مدرسه چک نکنید.
- استفاده از شبکه‌های اجتماعی را به زمان مشخصی محدود کنید، مثلا روزی چهار بار و هر بار فقط یک ربع به فیسبوک سربزنید و سعی کنید این میزان را به مرور کاهش دهید.
- شبکه‌های اجتماعی را قبل از خواب و در رختخواب ممنوع کنید.نور صفحه موبایل یا تبلت باعث کاهش فعالیت هورمون خواب می‌شود و باعث می‌شود که مغز سیگنال بیدار شدن دریافت کند.
- مکان استفاده از شبکه‌های اجتماعی را محدود کنید. مثلا خودتان را مقید کنید که هیچ وقت در اتاق خواب سراغ اینستاگرام نروید.
- ابزارهای دیجیتال مانند موبایل و تبلت را در ساعات مشخصی از روز از خود دور نگه دارید تا سراغ شبکه‌های اجتماعی نروید.
- چالش کنترل استفاده از شبکه‌های اجتماعی را به عنوان یک فعالیت مثبت برای خود و اطرافیان‌تان جا بیندازید تا انگیزه کافی برای پایبند ماندن به آن داشته باشید،مثلا بگویید که می‌خواهید تمرکزتان را بالا ببرید.
کارشناسان علاوه بر توصیه به کاهش استفاده از شبکه‌های اجتماعی، توصیه‌هایی هم دارند که کاربران چگونه از شبکه‌های اجتماعی استفاده کنند:
- قبل از تایپ کردن فکر کنید. یک قاعده ساده آن است که چیزی را که در گفت‌وگوی رو در رو به دیگران نمی‌گویید، در شبکه‌های اجتماعی هم ننویسید.
- عملکرد خود در شبکه‌های اجتماعی را حسابرسی کنید. هر از گاهی پروفایل‌های خود در شبکه‌های اجتماعی را بررسی کنید و از خود بپرسید آیا از پیام‌ها، عکس‌ها و مطالبی که به طور عمومی منتشر می‌کنید راضی هستید؟ آیا چهره‌ای که برای خود ساخته‌اید با واقعیت زندگی شما منطبق است؟
- خانه‌تکانی دیجیتال را فراموش نکنید. لازم نیست که در همه شبکه‌های اجتماعی پروفایل داشته باشید. اگر یکی از حساب‌های شما مدتی است که بی‌استفاده مانده است، آن را پاک کنید.
